Wielkimi krokami nadeszła wiosna, a z nią, niestety jak przez ostatnie lata pojawiły się już pierwsze symptomy suszy. W lasach ogłoszono alarm pożarowy, a deszcz padał na przełomie lutego i marca zaledwie kilka godzin. W zimie znowu nie było śniegu. Zaobserwowano w ostatnich dziesięcioleciach zmiany klimatu polegające na zwiększeniu się częstotliwości występowania ekstremalnych zjawisk pogodowych, w szczególności pojawiające się coraz częściej długotrwałe okresy suszy – a to wymusza potrzebę szukania nowych rozwiązań, nawet takich z zakresu z pozoru odległego drogownictwa. Nowego spojrzenia na kwestię odwodnienia dróg. Tradycyjne podejście, reprezentowane przez znaczną większość drogowców i meliorantów sprowadza się do zasady polegającej na jak najszybszym pozbyciu się całej wody opadowej z obszaru zlewni. Jednak ta formuła nie powinna być w zasadzie już od dłuższego czasu stosowana, bo jest niekorzystna dla środowiska.
Dlatego w Podkowie Leśnej, myśląc o projektowaniu dróg, środowisku, zrównoważonym rozwoju już w 2015 r podjąłem decyzję o takim zagospodarowaniu pasów drogowych, takim podejściu do projektowania nowej drogi, aby zatrzymać, zmagazynować czyli retencjonować każdy możliwy opad. Oczywiście jego wielkość ograniczają z jednej strony nawalne opady, z drugiej możliwości techniczne – wąskie pasy drogowe, nakłady finansowe i warunki gruntowe. Zmieniliśmy podejście do magazynowania wody i zatrzymywania w miarę możliwości całego opadu. Retencjonowanie wody w okresach jej dostatku, naprzemiennie z okresami występowania opadów nawalnych (czyli krótkotrwałych bardzo gwałtownych opadów przypominających ulewy tropikalne) o niespotykanej dotychczas intensywności, powodujących podtopienia, to nie lada wyzwanie – wymaga podjęcia działań zabezpieczających obszar Podkowy Leśnej przed szkodami spowodowanymi tymi zjawiskami pogodowymi. Podtopienia wydają się z perspektywy kolejnej suszy bardzo nierealne, jednak fakt ich występowania i skala intensywności stanowią realną groźbę dla bezpieczeństwa i mienia mieszkańców, jest też wyzwaniem dla projektantów.
Dobrym przykładem będzie tutaj przebudowa ulicy Topolowej i zastosowane rozwiązania. Priorytetem było zapobieżenie podtopieniom, retencjonowanie wody i zabezpieczenie kanalizacji ściekowej i pompowni przed zalewaniem wodami opadowymi niosącymi tony błota i nawet sporej wielkości kamienie.
Fot.1 ul. Topolowa – przed przebudową
Fot.2 ul. Topolowa – po przebudowie
Dodatkowo na wyżej wymienione zjawiska naturalne nakładają się zmiany w środowisku powodowane działalnością człowieka, nie tylko w obrębie Podkowy Leśnej, ale również w jej otoczeniu, na co władze miasta mają ograniczony wpływ. Inspiracją były tak zwane systemy Natural Drainage System, stosowane szeroko z powodzeniem od końca lat 90 w północnoamerykańskim Seatle czy Green Alley w Chicago.
Fot. 3 City of Seattle, źródło www.seatle.gov
Fot. 4 City of Seattle, źródło www.seatle.gov
Jednak nie wszystko da się implementować wprost, niektóre rozwiązania trzeba dostosować do specyfiki klimatu, charakterystyki opadów czy wreszcie uwzględnić ograniczenia narzucone zabytkowym układem urbanistycznym naszego miasta.
Pojawiające się susze, o coraz dłuższych okresach trwania, nie tylko w konsekwencji doprowadzą do zmiany wyglądu naszych ogrodów i ulic, ale co gorsza pogłębią niedobory w zaopatrzeniu w wodę. Również powodują w konsekwencji obniżenie się poziomu wód pierwszej od góry warstwy wodonośnej tzw. wód gruntowych. Zagraża to dobremu stanowi powiązanych z tymi wodami ekosystemom roślinnym Podkowy Leśnej. Ogranicza to również drenaż wód podziemnych przez rzeki i rowy, co zmniejsza w nich stany i natężenie przepływu wód powierzchniowych, a w wielu sytuacjach doprowadza do całkowitego zaniku wody w rowach i mniejszych ciekach. Co bardzo dobrze można zaobserwować na przykładzie rowu Rs11 zwanego potocznie rzeką Niwką, przebiegającego przez Podkowę Leśną i Park Miejski. W zeszłym roku woda płynęła jedynie przez kilka dni w lutym i marcu oraz kilkanaście godzin, po bardzo intensywnych opadach 8 czerwca zeszłego roku (2019).
Fot. 5 Rów RS 11
Innym zagrożeniem, spowodowanym pojawianiem się coraz częściej rzadkich, ale bardzo intensywnych opadów, jest możliwość występowania lokalnych podtopień terenu. Zjawisko to zagraża zalaniem niżej położonych zabudowań oraz infrastruktury miejskiej. Niepożądane jest również dla ekosystemów roślinnych, szczególnie wtedy gdy okresy pojawiania się podtopień utrzymują się przez dłuższy okres czasu. Stagnująca woda (np. ze względu na nieprzepuszczalność gruntu) tylko, a jak wyżej wspomniałem jest odprowadzana do kanalizacji ściekowej. Co jest bardzo szkodliwe dla naszych pompowni i w konsekwencji wszyscy te wody opadowe mieliśmy doliczone do rachunku jaki wystawia nam za ścieki grodziska oczyszczalnia. Woda też szybko paruje i najczęściej zagniwa, a ta której udaje się spłynąć jest dla bilansu wodnego miasta bezpowrotnie stracona.
W obszarze Podkowy Leśnej rozpoczęto realizację programu zbierania wód opadowych i roztopowych z ulic oraz otaczających je terenów, podczyszczania i przekazywania ich do ziemi z pomocą studni chłonnych, drenaży, podziemnych zbiorników i skrzynek rozsączających. Celem tych działań jest nie tylko odprowadzenie z powierzchni miasta wód opadowych, lecz również zasilania nimi wód podziemnych, a przede wszystkim zatrzymanie w miarę możliwości całego opadu na terenie miasta, retencjonowanie w pasach drogowych i utrzymanie przez jak najdłuższy czas pożądanego poziomu wilgoci w glebie.
Wody opadowe, spływające z jezdni, zbierane są przez wyloty uliczne i odprowadzane do zbiorników retencyjno – chłonnych (inaczej studni chłonnych) wyposażonych w studzienkę rewizyjną, gdzie zachodzi ich infiltracja do ziemi i dalej do wód podziemnych. Przed wprowadzeniem wód do zestawu rozsączającego przedostaje się ona do studzienki betonowej pełniącej rolę osadnika (i separatora tłuszczów, głównie ropopochodnych), gdzie jest podczyszczana. Budowę i funkcjonowanie systemu rozsączkowywania wód opadowych i roztopowych realizowano w oparciu o odpowiednie projekty i operaty wodo prawne, na podstawie których uzyskano do tej pory 15 decyzji starosty grodziskiego, zezwalających na wprowadzanie do ziemi oczyszczonych ścieków opadowych i roztopowych. Decyzje pozwalają na odprowadzenie do ziemi średnio rocznie wód nie więcej jak około 43 400 m3 /rok.
| Inwestycje | 3 Możliwe do odprowadzenia do ziemi ilości wód [m ] | ||
| Q max/h | Q śr/db | Q max/r | |
| zrealizowane | 966,68 | 196,92 | 32 268,30 |
| planowane | 331,81 | 163,71 | 11 087,16 |
| razem | 1 298,49 | 360,63 | 43 355,46 |
W tabeli powyżej zestawiono ilości wód możliwe do wprowadzenia do ziemi w okresie godziny, doby lub roku, z wyróżnieniem inwestycji już zrealizowanych oraz projektowanych (stan listopad 2019 r).
Fot. 6 ul. Topolowa, pobocze retencyjne
Fot. 7 ul. Reymonta
W tabeli poniżej zestawiono podstawowe informacje o lokalizacji poszczególnych urządzeń wodnych oraz ilościach możliwych do odprowadzania wód do ziem.
| Lokalizacja urządzeń wodnych | 3
Ilość odprowadzanej wody [m ] |
Uwagi | |||
| Q max/h | Q śr/db | Q max/r | |||
| ul. Kwiatowa i Paproci | 10,96 | 5,94 | 890,46 | zrealizowane | |
| ul. Jelenia | 31,3 | bd | bd | zrealizowane | |
| ul. Reymonta | 59,0 | 5,36 | 1956,4 | zrealizowane | |
| ul. Jodłowa | 71,2 | 6,45 | 2357,0 | planowane | |
| ul. Główna | 64,80 | 129,91 | 2015,0 | zrealizowane | |
| ul. Lipowa | 49,17 | 3,15 | 1150,0 | Zablokowane przez ruch społeczny | |
| ul. Topolowa | 17,15 | 6,6 | 791,0 | zrealizowane | |
| ul. Sosnowa | 11,66 | 4,4 | 528,0 | planowane | |
| ul. Cicha | 26,2 | 9,88 | 1188,0 | zrealizowane | |
| ul. Wiązowa | 4,14 | 1,56 | 188,0 | planowane | |
| ul. Grabowa | 22,84 | 8,64 | 1035,0 | planowane | |
| ul. Mickiewicza | 16,16 | 6,9 | 732 | planowane | |
| ul. Ejsmonda | 42,22 | 15,93 | 1912 | planowane | |
| ul. Storczyków | 15,9 | 6,02 | 720 | zrealizowane | |
| ul. Sasanek | 17,41 | 6,58 | 789,6 | planowane | |
| ul. Głogów | 6,81 | 2,56 | 308 | planowane | |
| ul. Warszawska | 50,5 | 71,6 | 2372,7 | planowane | |
| ul. Helenowska | 106,5 | bd | 3526,3 | zrealizowane | |
| ul. Wróbla | 108,0 | 42,7 | 1413,6 | planowane | |
| ul. Błońska | 136,6 | bd | 4527,1 | planowane | |
| ul. Kukułek | 57,9 | bd | 1919,0 | planowane | |
| ul. Sarnia | 102,0 | bd | 3380,3 | planowane | |
| ul. Gołębia i Zachodnia | 270,07 | 26,45 | 9656,0 | planowane | |
Wtedy też rozpoczęliśmy prace zmierzające do wyznaczenia w oparciu o dostępne mapy i dokumenty obszarów bezodpływowych lub o utrudnionych warunkach odpływu wód po powierzchni terenu dla:
- zwiększenia infiltracji wód opadowych wgłęb gleby (w strefę aeracji) i do wód podziemnych (w strefę saturacji) w strefach o dobrych warunkach przepuszczalności,
- retencjonowania wody na powierzchni terenu, w strefach o słabej przepuszczalności utworów przypowierzchniowych, w zbiornikach bezodpływowych lub odpływowych (po ewentualnym zaproponowaniu rozbudowy sieci istniejących kanałów); wody retencjonowane w zbiornikach bezodpływowych będą miały za zadanie zwiększyć wilgotność powietrza, stworzyć warunki dla zwiększenia bioróżnorodności obszaru – to działanie dotyczy każdej przebudowanej i zaprojektowanej po 2015 r. drogi w Podkowie Leśnej),
- retencjonowanie wody na terenach przyległych do cieków, zostaną tu wskazane miejsca dające możliwość utworzenia przepływowych zbiorników wód powierzchniowych retencjonujących wodę w okresach jej nadmiaru; retencjonowane wody posłużą dla regulacji przepływu wód w sieci kanałów, głównie w cieku RS – 11 (Niwce) i między innymi zasilenia w wodę zbiornika powierzchniowego w Parku Miejskim.
W obszarach bezodpływowych o słabej wodoprzepuszczalności, gdzie ze względów środowiskowych lub z uwagi na istnienie konfliktu ze sposobem wykorzystania terenu nie będzie możliwe retencjonowanie wody na powierzchni, zostaną wskazane metody zmiany przepuszczalności utworów przypowierzchniowych. Tym samym umożliwi się zwiększenie infiltracji wód opadowych na terenach dotychczas podtapianych. Prace koncepcyjne wskażą też odpowiednie miejsca dla lokalizacji miejsc urządzeń piętrząco – przepływowych na ciekach oraz małych zbiorników wodnych (oczek wodnych) i miejsc w których pożądane będzie polepszenie warunków infiltracji wód opadowych i roztopowych, dla zasilania w wodę warstwy wodonośnej.
Dla przykładu na całej długości ul. Helenowskiej (tak jak na wszystkich ulicach w Podkowie Leśnej, dla których wykonano projekty przebudowy po roku 2015 r ), woda z pasa drogowego będzie zbierana do studzienek ściekowych betonowych DN500(wyposażonych w osadnik 0.8m).
Następnie przewodami różnej średnicy wody zostaną przetransportowane w sposób grawitacyjny do systemów retencyjno-rozsączający składających się z kanałów z tworzywa PP zlokalizowanych w najniższych punktach niwelety.
Kanały retencyjno-rozsączające zostają umieszczone w pasach drogowych nawet bezpośrednio zlokalizowanych pod nawierzchniami utwardzonymi.
Ostatnie studzienki przed kanałami retencyjno-rozsączającymi pełnią też rolę osadników. Skrajne końce kanałów zbiorników wyposażone są w studzienki czyszcząco-inspekcyjne oraz kominy. Wszystkie urządzenia podziemne są układane w warstwach kruszyw różnej gramatury aby wspomóc efekt retencji całości zaprojektowanych układów.
Fot. 8 ul. Helenowska, podczas układania instalacji
Fot. 9 ul. Helenowska, skrzynki rozsączające
Cały system wspomaga też nawadnianie strefy korzeniowej drzew. Na rysunku obok przedstawiono detal techniczny służący z jednej strony napowietrzeniu korzeni i nawodnieniu. Tak zabezpieczone drzewa z systemami wspomagającymi ich wegetację powinny w przyszłości zaowocować polepszeniem się ich stanu fitosanitarnego. Ta dbałość o szczegóły i drzewa jest ważna z uwagi na naturalną zdolność drzewostanu do nawilżania powietrza w okresach suszy.
Tego typu rozwiązanie było też zaproponowane w projekcie przebudowy ulicy Lipowej (dzisiejszej części służącej pojazdom mechanicznym). Miało wspomóc drzewa, zatrzymać dla nich całą wodę opadową pod projektowaną powierzchnią jezdni.
Fot. 10 ul. Cicha
Fot. 11 ul. Cicha, podczas układania instalacji
Fot. 12 ul. Cicha
Fot.13 ul. Modrzewiowa, pobocze retencyjne
Fot. 14 ul. Modrzewiowa
Fot. 15 ul. Modrzewiowa
W Podkowie Leśnej mamy do czynienia z zastosowaniem wiele różnych typów poboczy retencyjnych wspomaganych przez urządzenia techniczne. Szerokość pasów drogowych, ukształtowania terenu, warunki geotechniczne wpływają na dobór metod odprowadzenia i zatrzymania wód deszczowych „w miejscu” opadu. Ma to na celu wyeliminowanie narastającego problemu z wodami deszczowymi, które w wyniku intensywnych opadów coraz częściej stagnowały na ulicach, zalewając także okoliczne posesje. A przede wszystkim, z uwagi na praktycznie całkowity zanik cieków wód opadowych w rowach, doprowadzić do sytuacji równomiernego magazynowania i późniejszego infiltrowania retencjonowanych wód opadowych w głąb gleby.
Zastosowane rozwiązania różnią się w zależności od możliwości i potrzeb (np. dostępnej szerokości pasa drogowego i pasa zieleni, konieczności zapewnienia miejsc parkingowych), jednak wszystkie oparte są o wspólny, główny element, jakim są zbiorniki retencyjne i rów infiltracyjny. Jest to wykop wypełniony odpowiednim kruszywem. Wykorzystanie go pozwala zwiększyć efektywność naturalnego procesu pochłaniania wody przez grunt, poprzez wytracenie szybkości fali spływu wód opadowych i przyczynia się do usuwania zanieczyszczeń i osadów dzięki procesowi filtracji, adsorpcji na kruszywie i aktywności mikroorganizmów glebowych. W niektórych przypadkach wykorzystano także nawierzchnie przepuszczalne.
Pobocze retencyjne skutecznie odbiera wody opadowe z nawierzchni utwardzonych, szczególnie na ciągach pieszojezdnych oraz drogach lokalnych i dojazdowych, na których brak jest tradycyjnej kanalizacji deszczowej. Spadek lekko wyniesionej ponad otaczający teren jezdni jest jednostronny, w kierunku wypełnionego tłuczniem rowu infiltracyjnego na poboczu. Należy tu zwrócić uwagę, że krawężnik zazwyczaj jest na tym samym poziomie, co jezdnia i nie stanowi przeszkody dla spływającej wody. Krawężnik pełni tutaj rolę nie tylko ogranicznika jezdni, ale moderuje strumieniem spływu wody jako element systemu odwodnienia. To rozwiązanie jest bardzo dobrze widoczne w ciągu przebudowanej ulicy Modrzewiowej, gdzie krawężnik wraz z ciekiem i poboczem ogrywają istotną rolę w efektywności całego systemu zagospodarowania wód opadowych.
Fot. 16 ul. Modrzewiowa
Pobocza, wypełnione kruszywem frakcji 31,5-63 mm pokryte na wierzchu warstwą drobniejszego żwiru, sięga na ok. 1,2 m w głąb gruntu i jest izolowane od niego geowłókniną dla zapobieżenia zamulaniem. Pobocze z ukrytym rowem odbiera wodę i pozwala jej infiltrować, co na gruncie piaszczystym zapewnia skuteczne odwodnienie, a przy tym, zgodnie z zasadami zrównoważonej gospodarki wodnej, deszczówka zagospodarowywana jest w miejscu opadu. Nie ma konieczności odprowadzania jej do zewnętrznego odbiornika (rowu bądź zbiornika), co nie tylko pozwala wyeliminować koszty budowy tradycyjnej infrastruktury technicznej, ale także zapewnia zasilanie wód gruntowych, które w mieście – ogrodzie z cennym starodrzewem mają niebagatelne znaczenie.
Najbardziej rozwinięte rozwiązanie zastosowano w ul. Topolowej, widocznej na zdj. nr 1. Na dnie wypełnionego tłuczniem rowu znajduje się rura drenarska, która poprzez ułożone prostopadle w kilkumetrowych odstępach i przechodzące pod konstrukcją jezdni połączenia, odprowadza nadmiar wody do skrzynek rozsączających. Skrzynki umieszczone są w gruncie po drugiej stronie ulicy (pod trawnikiem). Rozwiązanie to na gruntach piaszczystych pozwala na odprowadzenie 100% wody nawet przy opadach nawalnych. Kierunki spadków jezdni stosowane naprzemienne na poszczególnych odcinkach ulicy pozwalają spowolnić nie tylko spływ powierzchniowy wody nawet przy znacznym spadku podłużnym, ale i ruch kołowy, ponieważ można przy tym nieco „złamać” oś ulicy.
Schemat rozwiązania zastosowanego w Podkowie Leśnej przy ul. Topolowej (przekrój). Rys. Agnieszka Kowalewska
Na innych ulicach (np. Cichej, Modrzewiowej, Helenowskiej) na niektórych odcinkach, gdzie konieczne było zaplanowanie dodatkowych miejsc parkingowych, rowy infiltracyjne zastosowano w połączeniu z nawierzchniami przepuszczalnymi. Nawierzchnie te są umocnione za pomocą ekokratek z betonu lub tworzywa, wypełnionych drobnym kruszywem i ułożone ze spadkiem w kierunku rowu. Pozwala to na wjazd i postój pojazdów na tak przygotowaną nawierzchnię, przy zapewnieniu jednoczesnego odprowadzenia wód opadowych z jezdni.
Fot.17 ul. Helenowska, parking
Rozwiązania zastosowane w Podkowie Leśnej mają charakter modelowy i po 4 latach użytkowania można jednoznacznie stwierdzić, że sprawdziły się w miejscowych warunkach. Zalewanie otaczających posesji zostało wyeliminowane. Od momentu przebudowy ulicy Topolowej nie miało miejsca zalanie okolicznych posesji, wcześniej występujące praktycznie po każdym nawalnym opadzie.
Fot. 18 ul. Topolowa
Rozwiązania te mogą i powinny być szerzej stosowane na ulicach lokalnych i dojazdowych w obszarach zabudowy jednorodzinnej i rozproszonej, gdzie brak kanalizacji deszczowej. Oprócz zagospodarowania wód w miejscu opadu, mogą także być wykorzystane do spowalniania ruchu przy przekształcaniu istniejących ulic lokalnych w ciągi pieszo – jezdne, zwane też podwórcami miejskimi lub woonerfami. Stosowane wspólnie z elementami zieleni przyulicznej, takimi jak krzewy i rośliny okrywowe lub trawniki, przyczyniają się do poprawy jakości środowiska miejskiego oraz występowaniu suszy i miejskiej wyspy ciepła. Wyeliminowanie spływu powierzchniowego z pasa drogowego na otaczające tereny pozwala też zmniejszyć ryzyko podtopień i przyczynia się do ograniczenia strat materialnych na posesjach.
Podsumowując, to co wykorzystano w Podkowie Leśnej i jest ważne przy projektowaniu z uwzględnieniem małej retencji:
- zawsze należy wykonać badania geotechniczne pod kątem przepuszczalności podłoża i sprawdzić poziom wody gruntowej, od wyniku badań, ukształtowania terenu i wyznaczenia zlewni zależy późniejszy dobór technologii,
- przy projektowaniu także, należy uwzględnić głębokość przemarzania gruntu,
- w przypadku stosowania nawierzchni przepuszczalnych, ekokraty należy wypełniać kruszywem, ponieważ trawniki nie utrzymują się w kratach przy częstym parkowaniu (co zostało sprawdzone w wielu realizacjach). Najlepiej wyraźnie wydzielić pas postojowy od pasa zieleni, w którym lepiej posadzić krzewy okrywowe – co również obniży koszty utrzymania w przyszłości, przez brak konieczności koszenia.
- należy także zmienić podejście do projektowania samych ulic np. odejść od symetrii. Odginanie osi projektowanej drogi (Topolowa, Storczyków, Kwiatowa, Reymonta) pozwala na bardziej efektywne „wyłapanie” wody opadowej i bardziej racjonalne zagospodarowanie poboczy. Niebagatelny wpływ na efektywność mają spadki poprzeczne jezdni i elementy poboczy o dużej szorstkości, mające za główne zadanie wyhamowanie fali spływu wody, nie bez znaczenia są też same wrażenia odbioru estetycznego wybudowanej ulicy.
Te zmiany i innowacyjne podejście do odwodnienia ma na celu zatrzymanie odpływu wód opadowych, tak bardzo dzisiaj deficytowych, polepszenie warunków wegetacyjnych drzew i roślinności oraz wsparcie zasilania rezerwuarów wód podziemnych. Rozwiązanie droższe, ale bardzo korzystne dla środowiska.
Nie zrekompensuje to w pełni negatywnych zmian klimatycznych dla środowiska, ale z całą pewnością przeciwdziała w jakiejś mierze ich negatywnym skutkom.
Dla przykładu, warto zwrócić uwagę, że aby odtworzyć tak zwany przepływ nienaruszalny, czyli taki minimalny, niezbędny aby w naszych rowach było jakiekolwiek życie, należałoby w górnej części zlewni (Żółwin, Owczarnia, Terenia i Stara Wieś) wybudować zbiorniki retencyjne o łącznej objętości prawie 500 tysięcy metrów sześciennych wody. Dla zobrazowania nasz Park Miejski ma powierzchnie prawie 14 ha, a to oznacza, że zbiornik retencyjny o powierzchni całego parku musiałby mieć prawie 3,5 metra głębokości, aby powoli wyciekająca z niego woda wystarczyła na cały suchy rok i płynęła bardzo cienką stróżką w obu podkowiańskich głównych ciągach rowów melioracyjnych. Takich warunków nie ma, pozostają nam przemyślane, droższe i długofalowe rozwiązania mające w jakiejś mierze chronić nas i nasze środowisko przed skutkami które sami jako ludzie spowodowaliśmy. Na koniec pozostawiam smutną konstatację, aby to w jakimkolwiek stopniu zadziałało musi padać deszcz, jakikolwiek deszcz. Inaczej nie ma dla nas jako gatunku zbyt długiej przyszłości.
……………………………
Artykuł jest pierwszym z serii artykułów na temat małej retencji i podejmowanym działań zapobiegających negatywnym zjawiskom klimatycznym, głównie suszy w Podkowie Leśnej. Kolejne będą dotyczyły zbiorników wodnych zarówno na terenie miasta jak i przydomowych i innych podejmowanych (proponowanych) rozwiązań.
W artykule wykorzystano:
- „Program prac, dla przedstawienia charakterystyki warunków wodnych obszaru Miasta Podkowa Leśna i jego otoczenia, pozwalających sformułować wskazania dla optymalizacji zasad gospodarki wodą ujmowaną w celu zaopatrzenia ludności w wodę do spożycia i wodami znajdującymi się w obiegu hydrologicznym, służącymi zasileniu w wodę ekosystemów naturalnych i sztucznych, biotycznych i abiotycznych“ dr Bogusław Kazimierski
- Opracowania projektów przebudowy dróg w Podkowie Leśnej, między innymi ulic Helenowskiej, Topolowej, Błońskiej, Reymonta.
You must be logged in to post a comment.